Przejdź do głównej treści Przejdź do wyszukiwarki
Rozmiar czcionek: Domyślna czcionka A Większa czcionka A+ Największa czcionka A++ | Zmień kontrast |
Miejsko-Gminna Biblioteka Publiczna w Szczebrzeszynie

O instytucji

Biblioteki i wypożyczalnie książek w Szczebrzeszynie (1828 - 1960)

 

          Pierwszą bibliotekę otwarto w Szczebrzeszynie w gmachu Szkoły Wojewódzkiej w roku 1822 (skromne zbiory mające zasilić przyszłą bibliotekę istniały już w roku 1819). W roku 1824 w bibliotece znajdowało się 94 dzieł. W początkowym okresie istnienia placówka utrzymywana była z funduszu opłat wnoszonych przez uczniów. W roku 1825 biblioteka liczyła 1567 dzieł (które Stanisław hr. Zamoyski - kurator wieczysty szkoły przekazał do Szczebrzeszyna ze zbiorów Biblioteki Akademickiej w Zamościu) oraz 25 egzemplarzy programów szkół wyższych przekazanych przez Komisję Rządową Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego.[1]

          W roku 1828 szambelan dworu Jego Cesarskiej i Królewskiej Mości - Konstanty Zamoyski przekazał 41 dzieł z zakresu pedagogiki, a oficjalista ordynacki Józef Kleczyński Zbiór podróży po wszystkich częściach świata przedsięwziętych: dla oświecenia i zabawy młodziezy ułożony przez Joachima Heinricha Campe, który składał się z dwóch tomików wydanych we Wrocławiu w roku 1805.[2]

          Z innych darczyńców warto wymienić prof. Teodozego Sierocińskiego, prof. Jana Zienkowskiego - podarował 8 tomów Encyklopédie ou dictionnario rasionne des sciences, des arts et, des métiers. Nauczyciel szkoły elementarnej Szyndlarski (nie podano jego imienia) przekazał 5 tomów czasopism zagranicznych z zakresu pedagogiki. Na wyposażeniu biblioteki znajdowały się również zbiory kartograficzne. Komisarz obwodu zamojskiego Wolanowski (nie podano jego imienia) ofiarował 48 starych map geograficznych, a pisarz Sądu Pokoju w Krasnymstawie Adelt (także brak imienia) przekazał 100 niezidentyfikowanych bliżej jednostek kartograficznych; Antoni Magier opracował na potrzeby szkoły mapę meteorologiczną.[3]

          Zgromadzony wówczas księgozbiór liczył 2059 dzieł. Opiekę nad nim powierzono profesorowi języka polskiego - Stanisławowi Godziszewskiemu.[4] Nie zachował się inwentarz biblioteki sporządzony przez tegoż profesora, brak jest części spisu księgozbioru, który wpłynął przed powstaniem listopadowym.[5]

          Kolejnym opiekunem biblioteki został Fortunat Janiszewski, a po jego przedwczesnej śmierci[6] Jan Nielepiec. Jego nazwisko, jak podaje Mieczysława Adrianek figuruje na ostatniej karcie zachowanego w Bibliotece Uniwersyteckiej w Warszawie katalogu zatytułowanego Spis dzieł znajdujących się w Bibliotece b[yłej] Szkoły Realnej w Szczebrzeszynie w 1583 roku.[7] Gromadzony z wielką pieczołowitością księgozbiór służył nie tylko uczniom, był wykorzystywany również w celach naukowych przez ówczesnych wykładowców w szkole.[8]

          Książki zgromadzone w bibliotece Szkoły Wojewódzkiej sygnowane były (do roku 1852) pieczątką o owalnym kształcie z koziołkiem charakterystycznym dla herbu Zamoyskich pod nazwą Biblioteka Szkoły Zamoyskich.

          Po zamknięciu Szkoły Realnej (kolejnej z kilku placówek edukacyjnych mieszczących się w gmachu wybudowanym staraniem Stanisława hr. Zamoyskiego) w 1852 roku księgozbiór został przekazany do Biblioteki Rządowej.[9] Na pojedyncze egzemplarz sygnowane wspomnianą pieczątką natrafić można w zbiorach Biblioteki Jagiellońskiej, Biblioteki Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Biblioteki Uniwersytetu Marii Curie - Skłodowskiej w Lublinie, Biblioteki im. Hieronima Łopacińskiego w Lublinie.[10] 

          Z roku 1906 pochodzą informacje o kolejnej bibliotece w Szczebrzeszynie - powstał wówczas oddział Macierzy Szkolnej, który jako jedno z najpilniejszych zadań przyjął założenie biblioteki. 

Jak długo funkcjonowała, jaki był księgozbiór - nie wiadomo, bowiem na ten temat istnieje zaledwie powyższa, krótka informacja.[11]

          Nieco więcej informacji na temat biblioteki w Szczebrzeszynie pochodzi z roku 1938. Staraniem Koła Miłośników Książki, któremu przewodniczył dr Zygmunt Klukowski otwarto Bibliotekę Miejską. Placówka funkcjonowała do roku 1940, przed jej zamknięciem zdołano część zbiorów rozproszyć u czytelników celem uratowania przed zniszczeniem przez Niemców. Działalność biblioteki reaktywowano w 1948 roku. Pracami organizacyjnymi zajęła się żona doktora Wanda z Szymańskich Klukowska. Podstawę księgozbioru stanowiły książki z jej prywatnych zbiorów, oraz ze zbiorów męża.[12]

          Komitet Organizacyjny Biblioteki, który powołano w osobach: K. Kaucha, Z. Klukowski ( przewodniczący) i S. Kilarski wystosował w dniu 1 października apel do mieszkańców miasta z prośbą zwrot przechowywanych książek, oraz wsparcie finansowe. Pełny tekst apelu znajduje się w Księdze Pamiątkowej przechowywanej w zbiorach obecnej Biblioteki Miejskiej w Szczebrzeszynie. Na lokal biblioteczny przeznaczono pomieszczenie będące własnością obywatela Budzyńskiego (nie udało się ustalić jego imienia).[13]

          W odpowiedzi na apel zaczęły napływać pierwsze książki i pieniądze. Lista darczyńców jest dość spora, warto jednak poznać nazwiska osób, które w trudnym powojennym okresie wykazały się obywatelskim poczuciem obowiązku. O działalności biblioteki w Szczebrzeszynie pisała także ówczesna prasa.[14]
 

Lista darczyńców na rzecz Biblioteki Miejskiej w Szczebrzeszynie[15]

Nazwisko i imię (przy niektórych osobach podano tylko pierwszą literę, albo samo nazwisko) Ilość przekazanych książek Kwota pieniężna
Klukowski Zygmunt 15  
Rodzina Szczygłowskich 13  
Mystowska Anna 6  
Drożdżykowie (nie podano imion) 8 książek, w tym 5 dla dzieci  
Spółdzielnia Wydawnicza "Książka" z Warszawy 6, w tym Manifest Komunistyczny Karola Marksa  
Kilarski (nie podano imienia)   500 złotych
Rodzina Adamusów z Klemensowa   500 złotych
Budzyńska Władysława   100 złotych
Dziwota Aniela   100 złotych
Pirog Anna   100 złotych
Kołłatajówna M.   100 złotych
Basajewska Aniela   200 złotych
Zajdlicowa (nie podano imienia)   100 złotych
Szyduczyński Wincenty   50 złotych
Maćkiewicz (nie podano imienia)   50 złotych
Jasina B.   100 złotych
Guzowska Władysława   100 złotych
Guzowski (nie podano imienia)   100 złotych
Smarkalowa (nie podano imienia)   50 złotych
Związek Kupców Polskich - oddział Szczebrzeszyn ofiarował na mocy uchwały z dnia 11 lutego 1949 roku 3000 złotych, na mocy uchwały z dnia 13 lipca 1949 roku również 3000 złotych.

 

 

 

Przed rokiem 1920 powstała w Szczebrzeszynie biblioteka żydowska im. Mendele Mojcher Sforima - o jej istnieniu świadczy zachowana (w zbiorach Tomasza Pańczyka) karta czytelnicza wystawiona 26 stycznia 1928 roku na nazwisko Chany Licht, nr. 207. O powstaniu biblioteki wspominają Mosze Mesinger oraz Jehoszua Zisbrenner - „Naszym pierwszym zadaniem było stworzenie biblioteki miejskiej. Przyłączyli się do nas również: Henryk Bronstein, Róża Bronstein i rodzina Sznycerów. Chodziliśmy od domu do domu i wszyscy z radością przyjmowali [tę] inicjatywę. Josel Sznyser, Mordechaj Brhagen, Nehemiasz Feiler, Jankiel Weinberg dostarczyli większa ilość książek i dzienników.[16] Potrzebne były ogromne sumy pieniędzy aby wyposażyć bibliotekę w duży wybór książek. Aby tego dokonać, zorganizowaliśmy Kółko Dramatyczne, które składało się z następujących osób: Josefa Sznycera, Henryka Bronsteina, Lejba Sznycera, Rózy Bronstein, A. J. Beichera, Malecha Oberferszta. Mosze Messinger był reżyserem, sufler - Abraham Icchak Weinryb, dekoratorami Nika Sznycer i Chaja Boim. Dzięki przedstawieniom teatralnym mogliśmy zgromadzić potrzebne pieniądze. W ten to sposób stworzyliśmy monumentalne dzieło na rzecz edukacji i wiedzy - bibliotekę imienia Mendele Mojcher Sforima w Szczebrzeszynie. Biblioteka im. Mendele Mojcher Sforima rozrastała się z każdym miesiącem, sprowadzano większe dostawy polskich książek, hebrajskich, ale głównie w jidysz.[17]

Jehoszua Zisbrenner tak wspomina tamte wydarzenia sprzed lat
W pracę oświeceniową w sztetlu byli zaangażowani Abraham Icchak Becher, Mosze Messinger, Baruch Bibel i inni. Grupa starszych towarzyszy: Dawid Marzel, Abraham Bernstein, Szmuel Gerenrejch,[18] prowadzili tajną działalność w radzyńskim sztiblu.[19]

          Wśród tych wcześniej wspomnianych byli też założyciele Biblioteki imienia Mendele Mojcher Sforima. Każdego wieczoru członkowie mieli zwyczaj siedzieć w bibliotece by czytać i uczyć się. W 1920 roku nowy rząd Polski podejrzewał nas o komunizm i skonfiskował bibliotekę. Cały księgozbiór z kilkoma tysiącami książek, prawie całkowicie poszedł do ziemi. Pewna ilość członków została aresztowana. Wśród tych wcześniej wspomnianych byli też założyciele Biblioteki imienia Mendele Mojcher Sforima.

          W ciągu kilku lat odnawiano pozwolenie na otwarcie biblioteki, podjęliśmy pracę od nowa. Część książek była podarta, duża cześć zaginęła. Zaczęła się walka o kierownictwo nad biblioteką pomiędzy dwoma partiami pracy: Poalej - Syjon a Bundem. Poalej Syjon chciała uczynić bibliotekę miejską, nie partyjną do której mogliby chodzić wszyscy, aby każdy mógł radować się literaturą w jidysz. Po intensywnym i wielkim wysiłku, możliwym stało się przekształcenie biblioteki w instytucję kultury dla całej społeczności żydowskiej. Zgromadzono znaczne środki, które były przeznaczone dla Biblioteki i pomogły w uzyskaniu różnych książek z literatury w języku jidysz. Kulturalna działalność dała naszemu małemu sztetlowi wielka inspirację i silę napędową od samego początku. Wielu młodych ludzi włączyło się w działalność kulturalną.[20]

 

 

Karta czytelnika Biblioteki im. Mendele Mojcher Sfarima w Szczebrzeszynie - zbiory Tomasza Pańczyka.

 

          W okresie międzywojennym w Szczebrzeszynie funkcjonowała także biblioteka w Magistracie. W roku 1929 liczyła 455 tomów - ze zbiorów bibliotecznych korzystało 15 osób, wypożyczania książek odbywały się we w czwartki. Stan księgozbioru znany jest na podstawie notatek Jadwigi Syrkowej kierowniczki Szkoły Powszechnej (żeńskiej nr 2) - "książki stare, brak książek pisarzy współczesnych, dobór nieszczególny. Pieniędzy na kupienie nowych książek nie ma".[21]

          Swoją bibliotekę posiadało także Towarzystwo Gimnastyczne "Sokół". Jej opiekunem był Złomaniec ( jego imię nie jest znane), nie wiadomo jak była zasobna i jakie publikacje składały się na jej księgozbiór. Placówkę zlokalizowano prawdopodobnie w świetlicy "Sokoła" (obecny budynek stolarni przy Szkole Zawodowej) wybudowanej staraniem dyrektora Fabryki Kalafonii i Terpentyny "Alwa" - Andrzeja Waligóry.[22]

          Około roku 1927 nauczyciel[23] Stanisław Kimaczyński otworzył w Szczebrzeszynie księgarnię, a przy niej wypożyczalnię książek. Księgarnia znajdowała się przy ulicy Zamojskiej - w zbiorach córki Stanisława - Krystyny Niechaj zachował się egzemplarz książki zawierającej odcisk pieczątki, jaką sygnował posiadane książki. Księgarnię, w której było wszystko, co się dało sprzedać zaopatrywał sam, m in. także poprzez prenumeratę książek i czasopism. Na jej zapleczu, znajdował się malutki pokoik, gdzie zbierali się przyjaciele Stanisława Kimaczyńskiego na herbatkę i pogaduszki.

        Przed zakończeniem wojny Niemcy podjęli decyzję co do dalszych losów placówki - padła z ich strony propozycja, by Stanisław zapisał się na listę Volksdeutschów, gdy odmówił księgarnię zamknięto. Bezpośrednim wykonawcą niemieckiego zarządzenia był niejaki Peter Ohly - nazwisko to rodzina Kimaczyńskich pamięta do dziś. Księgozbiór pieczołowicie gromadzony przez lata został zagrabiony przez Niemców. [24]

 

Pieczątka z Wypożyczalni książek Stanisława Kimaczyńskiego (lata 30. XX wieku), zbiory Reginy Smoter Grzeszkiewicz.

 

Druga wypożyczalnia książek w Szczebrzeszynie została otwarta w 1936 roku przy księgarni "Przedwiośnie" prowadzonej przez Halinę Zalewską.[25]

        W roku 1947 wraz z utworzeniem Liceum Pedagogicznego rozpoczęło się gromadzenie księgozbioru do powstałej przy szkole biblioteki. Pracą tą zajęła się pracująca wówczas na stanowisku bibliotekarki dr Felicja ze Szczepańskich Piwowarkowa.[26] Jej wspomnienia odnośnie gromadzenia księgozbioru i organizacji biblioteki opublikował Stanisław Kosiński -

Najpilniejszym zadaniem było zdobycie książek niezbędnych do nauki i lektur szkolnych. z funduszów rodzicielskich zakupiono to, co można było wtedy nabyć prywatnie, np. Encyklopedię Guttenberga (18 tomów). Wielką radość sprawiła szkole przesyłka Polonii Amerykańskiej zawierająca 26 woluminów...[27] Kolejne lata działalności biblioteki były o wiele ciekawsze - przybywało książek - w latach 1949 - 1960 księgozbiór powiększał się o 761 woluminów rocznie. biblioteka prenumerowała także dużo czasopism o charakterze naukowym i popularnonaukowym, oraz prasę codzienną.[28]

 

Pieczątka Miejsko - Gminnej Biblioteki w Szczebrzeszynie, lata 90. XX wieku, zbiory Reginy Smoter Grzeszkiewicz.


Na zakończenie warto wspomnieć jeszcze o Bibliotece Państwowego Domu Młodzieży. O jej istnieniu świadczą pojedyncze dziś egzemplarze książek, które oglądałam w latach 1971 - 1975 korzystając z biblioteki przy ówczesnym Liceum Ogólnokształcącym - oznakowane były okrągłą pieczątka o treści: "Państwowy Dom Młodzieży w Szczebrzeszynie", w centralnej części pieczątki widniał orzeł. W moich zbiorach zachowała się kserokopia odcisku tej pieczątki.

 

Pieczątka Państwowego Domu Kultury w Szczebrzeszynie (lata 60. XX wieku), zbiory Reginy Smoter Grzeszkiewicz.
 
Zamieszczone materiały pochodzą z opracowań Pani Reginy Smoter – Grzeszkiewicz.

[1] Popis publiczny uczniów Szkoły Wojewódzkiej imienia Zamoyskich w Szczebrzeszynie z roku 1826, Warszawa 1826, s. 4
[2] Tamże, s. 4.
[3] Tamże, s. 5
[4] Popis publiczny uczniów Szkoły Wojewódzkiej imienia Zamoyskich w Szczebrzeszynie z roku 1828, Warszawa 1828, s. 6
[5] M. Adrianek, Historia biblioteki szkolnej w Szczebrzeszynie w latach 1810 - 1852, Lublin 1985, s. 4
[6] Pochowany został na cmentarzu w Szczebrzeszynie, jego nagrobek zdobi napis: Tu spoczywa/ z trojgiem swoich dzieci/Fortunat Janiszewski/magister filozofii/Profesor Gimnazjum Szczebrzeskiego/zginął zbyt wcześnie/dla Rodziny Przyjaciół i Uczniów/pozostawił w ciężkim żalu żonę i dwoje dzieci/Urodził się 1804 roku/ Umarł 6 marca 1848 roku/Pokój Jego Cieniom. W żadnym z opracowań dotyczących szkół szczebrzeszyńskich nie znalazłam wzmianki o przyczynach zgonu Fortunata Janiszewskiego - jego odejście w tak młodym wieku tłumaczyć można albo nagłą chorobą, albo nieszczęśliwym wypadkiem.
[7] Z. Klukowski, Szkoły im. Zamoyskich w Szczebrzeszynie 1811 – 1852, Zamość 1927, s. 76.
[8] Pracowali tutaj ludzie tej miary co: Ksawery Pasiutewicz. Uczył matematyki w klasach II–VI. Jego wykład, dotyczący twierdzeń z geometrii elementarnej, Kilka twierdzeń Jeometryi Elementarnej, ściągających się do dowodu następującego XII axiomatu Euklidesa opublikowano w Popisach publicznych uczniów Szkoły Wojewódzkiej w Szczebrzeszynie z 1827 roku. Teodozy Sierociński - nauczyciel języka polskiego i literatury. W Popisach... z roku 1826 zamieszczono jego mowę O szkodliwych skutkach czynionej różnicy pomiędzy naukami, którą wygłosił 1 października 1825 r. w Szkole Wojewódzkiej w Szczebrzeszynie.
[9] Z. Klukowski, Szkoły im. Zamoyskich w Szczebrzeszynie 1811 – 1852, Zamość 1927, s. 78.
[10] M. Adrianek, Historia biblioteki szkolnej w Szczebrzeszynie ..., dz. cyt., s. 8.
[11] Księga Pamiątkowa ,Biblioteka Miejska w Szczebrzeszynie, rękopis b/p.
[12] Relacja Anny Kryckiej ze Szczebrzeszyna, 2006 rok.
[13] W roku1965 po odrestaurowaniu bóżnicy, którą zaadaptowano na Dom Kultury biblioteka została przeniesiona z prywatnego domu do nowego lokalu.
[14] Pod datą 27 stycznia 1949 roku w "Życiu Lubelskim" (nr 26, s. 3) zanotowano: nastąpiło wreszcie dnia 16 bm. uroczyste otwarcie oczekiwanej od dawna biblioteki. Pod datą 5 lutego 1949 roku (nr 35, s. 4) – Mieszkańcy Szczebrzeszyna wierzą, że miarodajne czynniki pamiętając o ich potrzebach kulturalnych (Szczebrzeszyn nie ma nawet kina) przyjdą bibliotece z pomocą w powiększeniu skromnego na razie księgozbioru. Pod datą 15 kwietnia 1949 (nr 104, s. 6) w "Życiu Lubelskim" pisano: Niedawno uruchomiona Miejska Biblioteka Publiczna liczy już obecnie blisko 200 czytelników. Bolączką nowo otwartej placówki jest zbyt mała ilość książek, posiada ona bowiem zaledwie 700 tomów".
[15] Księga Pamiątkowa ..., dz. cyt.
[16] Byli to członkowie organizacji syjonistycznej Poalej Syjon. Partia Poalej - Syjon (Robotnicy Syjonu, w Królestwie Polskim Partia została zalegalizowana w 1902 roku.
[17] M. Mesinger, Pęd do wiedzy [w:] M. Piłat, K. Pintal, Żydzi szczebrzescy okres międzywojenny. Przekłady fragmentów Księgi Pamięci Gminy Żydowskiej w Szczebrzeszynie, Szczebrzeszyn 2012, s. 20.
[18] Zginął z rodziną podczas okupacji, wg. Sefer Zikaron le Kehilat Szewreszin (Księga Pamięci Gminy Żydowskiej w Szczebrzeszynie), Kiryat Yam, s. 478.
[19] Byli to członkowie ugrupowań politycznych Kerem Kejemet (Fundusz Narodowy, stworzony przez syjonistów rewizjonistów, zwolenników idei propagowanych przez Włodzimierza Żabotyńskiego, mający na celu wspieranie przyszłych kolonistów palestyńskich) i Kerem ha Jesod (Fundusz Podwalin, jego członkowie także stawiali sobie za cel gromadzenie funduszy na potrzeby przyszłych osadników w Palestynie )
[20] J. Zisbrenner, Walka o postęp kulturalny [w:] M. Piłat, K. Pintal, Żydzi szczebrzescy.., dz. cyt. s. 16.
[21] Początki Szkoły Nr 2 w Szczebrzeszynie, Kronika Szkoły Podstawowej nr 2 prowadzona przez Jadwigę Syrkową. Notatki z tejże Kroniki znajdowały się w latach ubiegłych w Kronice Szkoły Podstawowej im. H. Sienkiewicza w Szczebrzeszynie, według udzielonych przez dyrektor szkoły informacji (kwiecień 2013 rok), w posiadaniu szkoły tego dokumentu obecnie nie ma.
[22] Relacja Jana Gwiazdowskiego, 1999 rok, w zbiorach Autorki.
[23] W latach 1915 - 1925 pracował w Ujazdowie, po wyzwoleniu w Liceum Pedagogicznym w Szczebrzeszynie.
[24] Relacja Krystyny z Kimaczyńskich Niechajowej, 2009 rok (w zbiorach Autorki).
[25] "Bibliotekarz" 1935/1936 Nr 6, s. 80.
[26] Rodem z Sambora (dawna Galicja). Studiowała na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie. Pracę doktorską pisała pod kierunkiem prof. Ignacego Chrzanowskiego. Zmarła w 1987 roku, pochowana jest na cmentarzu parafialnym w Gorajcu.
[27] F. Piwowarek, Biblioteka [w:] Zakłady Kształcenia Nauczycieli w Szczebrzeszynie i ich Wychowankowie. Studium historyczno - psychologiczne, red. S. Kosiński, Lublin 1975, s. 133.
[28] Tamże, s. 134.

Zegar

Kalendarium

Pn
Wt
Śr
Cz
Pt
Sb
Nd
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31

Godziny otwarcia

MGBP Szczebrzeszyn

Poniedziałek 9.00 - 17.00
Wtorek 8.00 - 17.00
Środa 9.00 - 17.00
Czwartek 9.00 - 17.00
Piątek 9.00 - 17.00
Sobota 9.00 - 14.00

 

Filia Kawęczyn

Poniedziałek 13.00 - 17.00
Czwartek 13.00 - 17.00​

Polecamy